Karl Popperin “Yanlışlanabilirlilik” Meyarına Lakatosun Tənqidi Düşüncə Təcrübəsi
Eynşteyndən əvvəlki dövrdə bir fizik Nyutonun mexanikasını və cazibə qanununu (N), qəbul olunmuş başlanğıc şərtlərini (İ) qəbul edir və onların köməyi ilə yeni kəşf edilmiş bir P planetinin orbitini hesablayır. Lakin planet hesablanmış orbitdən yayınır. Nyutonçu fizikimiz bu yayınmanın, Nyuton nəzəriyyəsinə görə, mümkün ola bilməyəcəyini və buna görə də bu yayınma bir dəfə aşkar edildikdən sonra “N” nəzəriyyəsini təkzib etdiyini düşünürmü? Xeyr.
Nyutonçu fizikimiz P-nin orbit hərəkətini pozan, indiyə qədər məlum olmayan başqa bir P1 planetinin olmasının lazım olduğunu irəli sürür. O,ehtimal olunan bu planetin kütləsini, orbitini və s. hesablayır və eksperimental bir astronomdan hipotezini sınamasını istəyir. P1 planetinin o qədər kiçik olduğu ortaya çıxır ki, mövcud teleskopların ən böyüyü ilə belə müşahidə edilməsi mümkünsüzdür. Eksperimental astronom daha böyük teleskop hazırlamaq üçün bir tədqiqat qrantına müraciət edir. Üç il sonra yeni teleskop hazır olur. Əgər naməlum P1 planeti kəşf olunsa, bu, nyutonçu elmin yeni bir qələbəsi kimi alqışlanacaq. Lakin bu baş vermir. Alimimiz Nyuton nəzəriyyəsini və orbitdə pozuntular yaradan planet fikrini tərk edəcəkmi? Xeyr.
O, bir kosmik toz buludunun planetin görünməsinə mane olduğunu irəli sürür. Bu buludun yerini və xüsusiyyətlərini hesablayır və hesablamalarını sınamaq üçün bir peyk göndərmək üçün tədqiqat qrantı istəyir. Əgər peykin cihazları ehtimal olunan toz buludunu dağıda bilsə, nəticə nyutonçu elmin qələbəsi kimi alqışlanacaq. Lakin bulud tapılmır. Alimimiz Nyuton nəzəriyyəsini, orbitdə pozuntular yaradan planet və onu gizlədən bulud fikirlərini tərk edəcəkmi? Xeyr.
O, kainatın həmin bölgəsində peykin cihazlarını sıradan çıxaran bir maqnit sahəsinin olduğunu irəli sürür. Yeni bir peyk göndərilir. Əgər maqnit sahəsi aşkar edilərsə, Nyutonçular bunu sensasiyalı bir qələbə kimi qəbul edəcəklər. Lakin maqnit sahəsi tapılmır. Bu, Nyuton elminin təkzib olunması kimi qəbul edilirmi? Xeyr. Lazım gələrsə, daha bir yaradıcı fərziyyə irəli sürülür və ya... Bütün bu hekayə elmi jurnalların tozlu səhifələrində itib gedir və bir daha haqqında danışılmır.