Rudolf Steiner və “Antroposofiya”

Giriş

Rudolf Steiner (1861 – 1925) insan düşüncəsini, ruhaniyyətini və cəmiyyətin inkişafını bir araya gətirməyə çalışan unikal bir şəxsiyyət idi. Onun “Antroposofiya” fəlsəfəsi və müxtəlif sahələrdə tətbiq etdiyi yeniliklər, müasir dünyada dərin təsirlər yaratmışdır. Təhsil, kənd təsərrüfatı, memarlıq, tibb və sosial elmlər daxil olmaqla geniş sahələrdə onun irsi bu gün də aktuallığını qoruyur.

Həyat Yolu və Təhsili

27 fevral 1861-ci ildə indiki Xorvatiyanın Kraljevec şəhərində dünyaya gələn Rudolf Şteyner (Rudolf Steiner) ilk təhsilini Vyana Texnologiya Kollecində almışdır. Daha sonra Rostok Universitetində bilik nəzəriyyəsi üzrə yazdığı dissertasiyası ilə doktorluq dərəcəsi qazanmışdır. Onun erkən təhsil illəri həm elmi dəqiqliyə, həm də ruhani biliklərə olan marağını formalaşdırmışdır.

Antroposofiyanın Əsası

Şteynerin düşüncələri onun yaratdığı “Antroposofiya” fəlsəfəsində cəmlənmişdir. Antroposofiya insanın ruhani dünyalarla ünsiyyət qurmaq potensialını vurğulayan bir fəlsəfədir. Şteyner insan şüurunun inkişaf etdirilə biləcəyini və bununla da, ruhani gerçəklikləri qavraya biləcəyini iddia etmişdir. Antroposofiyanın əsasları alman idealizminə, qərb və şərq ezoterik ideyalarına, müxtəlif dini ənənələrə və müasir teosofiyaya əsaslanır. Həmçinin Şteyner fəlsəfəsinin humanist tərəflərini vurğulamaq üçün atroposofi (yunanca: “anthropos” insan və “sophi” müdriklik, bilgi) terminini seçmişdir və bunu “ruhani dünyanın elmi kəşfi” kimi izah etmişdir. Antroposofiya insanın ruhani həyatı və mənəvi təcrübələri ilə elmin dəqiqliyini birləşdirməyi hədəfləyir. Şteyner bunun üçün fərdlərin yeni bir “obyektiv mənəvi qavrayış” keyfiyyəti inkişaf etdirməli olduğunu düşünür. Belə ruhani tədqiqatların nəticələri təbiət elmlərində olduğu kimi açıq, dəyərləndirilə bilən və hərkəs tərəfindən başa düşülən olmalıdır. Həmçinin Şteynerə görə, fərdləri xarici hakimiyyətlərdən azad edəcək bir ruhani cərəyan formalaşdırmağı düşünmüşdür. Ona görə insanların ağılyeritmə prosesləri onların ruhani tədqiqatlarını tək başlarına dərk etməklərinə imkan verməlidir. Beləliklə, hər hansısa bir liderə asılı olmaqdan qaçmaq mümkündür. Bununla birgə, Şteyner klassik mistisizmi dəqiqlikdən məhrum və mütləq biliyə çatmaqda kifayətsiz görürdü və təbiət elmlərini də sadəcə xarici duyğular ilə başa düşülə bilən faktlarla limitli olduğu üçün tənqid edirdi. Şteynerə görə, insan dörd əsas komponentdən ibarətdir. Fiziki bədən, eterik bədən, astral bədən və eqo. Burda eterik bədən bütün canlılarda olan yaşam gücü, eqo isə özünün fərqindəolma bacarığıdır. Şteyner insan şüurunun təkamülünü isə belə ifadə edir ki: ibtidai əsrlərdə insanlar mənəvi reallıqları bir başa dərk edə bilən intuitiv bacarığa sahib idi. Zaman keçdikcə insanlıq intellektual düşüncəyə daha çox dəyər verdi və bu intuitiv bacarıqları zəiflədi. Dövrümüzdə isə insanlar ifrat şəkildə mücərrəd düşüncələrə əsaslanan bir vəziyyətdədir. Bu da onları təbii və mənəvi reallıqlardan uzaqlaşdırıb. Bunun öhdəsindən gəlmək üçün intellektual düşüncə xəyal gücü, ilham və intuisiya ilə birləşdirilməlidir. Şteynerin ölümlə bağlı düşüncələri isə daha reinkarnasiya bir tərzi mənimsəmişdir. Fiziki bədən öldükdən sonra ruh keçmiş həyatı müşahidə edir. Bu zaman elədiklərinin başqaları üstündəki təsirini hiss etməyə başlayır. Bu mərhələ sonrakı həyat üçün hazırlıq prosesinin bir parçasıdır. Karmaya əsasən ruh bir sonraki həyatdakı valideynlərini, fiziki bədənini və qarşı-qarşıya qalacağı çətinlikləri özü şüurlu olaraq seçir. Bu seçim inkişafa kömək edəcək dərslər və fürsətlərlə əlaqəlidir. Antroposofik təkamül anlayışı da darvinizmdən fərqlənir. İnsan heyvanlar kimi təkamül etməmişdir, əksinə, insanlar ”ibtidai və şəkil almamış (formasız)” bir arxetipdən ən az uzaqlaşan varlıqdır. Darvinin təkamülünün əksinə heyvanlar bu arxetipdən uzaqlaşdıqca təkamül edir. İnsanın təkamülü, mənəvi bir varlığın yavaş yavaş maddi bir bədəndə “bədənləşmə” prosesidir. Bu mərhələ insanın maddi dünyadan mənəvi dünyaya enişi kimi qəbul edilir. İnsan və dünyanın inkişafı iki əks güc arasında olan balansdan təsirlənir. Lüsifer (Lucifer) və Əhrimən (Ahriman) – bu iki gücün də müsbət və mənfi tərəfləri vardır. Lüsifer yaradıcılığı və mənəviyyatı təşviq edərkən Əhrimən ağlı və texnologiyanı inkişaf etdirir. Lüsifer insan qürurunu təhrik edir və insanlara tanrısal bir illüziya vədd edir, Əhrimən isə insanları maddi dünyadan asılı hala gətirər və mənəviyyatı rədd eləməklərinə yol açar. İnsanın məqsədi isə bu iki əks-qüvvə arasında balansda olmaqdır. Həmçinin antroposofiyanın “Christ varlığı” adını verdiyi bu iki əks-qüvvə arasında vasitəçi rolunu oynayan bir anlayış vardır. İnsan bu iki əks-qüvvə arasında balansda olmağa məcburdur və bu prosesdə “Christ varlığı”ndan mənəvi dəstək alır. Beləliklə, Şteyner 1912 – 1913-cü illərdə İsveçrənin Dornax şəhərində Birinci Göteanumu inşa edərək bu fəlsəfəni cəmiyyətlə paylaşmaq üçün bir mərkəz qurmuşdur. O, ruhani düşüncələrini Avropanın müxtəlif şəhərlərində keçirdiyi konfranslar vasitəsilə yaymışdır.

Fəlsəfədən Təcrübəyə: Yenilikçi Yanaşmalar

Şteynerin ideyaları yalnız nəzəriyyədə qalmamış, təcrübəyə əsaslanmışdır. Onun məqsədi ruhaniyyət və elmi dəqiqlik arasında körpü yaratmaq idi. Bu yanaşma ona müxtəlif sahələrdə yeniliklər etməyə imkan verdi:

Təhsil – 1919-cu ildə Almaniyanın Ştutqart şəhərində Valdorf məktəblərinin əsasını qoydu. Bu məktəblər Şteynerin uşaqların yaradıcı potensialını inkişaf etdirmək məqsədini güdən təhsil prinsiplərinə əsaslanır. Bu gün dünya üzrə 900-dən çox belə məktəb fəaliyyət göstərir.

İncəsənət və memarlıq – Şteyner incəsənəti və memarlığı ruhani dünyanın ifadəsi kimi görmüş və Göteanum kimi unikal binalar inşa etmişdir.

Tibb – O, alternativ tibb yanaşmalarını inkişaf etdirərək ruhani və fiziki sağlamlığın bir-biri ilə əlaqəli olduğunu vurğulamışdır.

Biodinamik Kənd Təsərrüfatı: Təbii Tarazlığın Qorunması

XX əsrin əvvəllərində kənd təsərrüfatında sintetik gübrələrin geniş istifadəsi torpaq və bitki sağlamlığına mənfi təsir göstərdi. Bu problemlərdən narahat olan bir qrup fermer Şteynerə müraciət etdi. O, 1924-cü ildə Polşanın Koberwitz kəndində təşkil etdiyi “Kənd təsərrüfatı kursu”nda biodinamik kənd təsərrüfatının əsaslarını təqdim etdi.

Biodinamik yanaşma təsərrüfatı vahid bir orqanizm kimi qəbul edir və onun ekoloji tarazlığını qorumağı hədəfləyir. Bu metodda bioloji müxtəliflik, torpaq sağlamlığı və təbii dövriyyə mühüm rol oynayır. Şteyner həmçinin kosmik təsirlərin əkinçilikdəki əhəmiyyətini vurğulamışdır.

Bu yanaşma 1980-ci illərdə ABŞ-nin şimal-şərqindəki fermerlər tərəfindən geniş tətbiq olunmuş və daha sonra dünya miqyasında tanınmışdır.

Ölümü və Bəşəriyyətə Təsiri

Rudolf Şteyner 30 mart 1925-ci ildə vəfat etsə də, onun ideyaları və işləri bu gün də geniş təsirə malikdir. Onun baş həkimi Dr. Ita Wegman Şteynerin son günlərini belə təsvir etmişdir: “Göteanumun yanaraq məhv olması onun sağlamlığına dərindən təsir etdi. Şteyner belə deyirdi: “Mən artıq çoxdan yer üzündən ayrılmışam””.

Nəticə

Rudolf Şteynerin irsi onun insanın ruhani potensialını araşdırma və təcrübəyə tətbiq etmə səyləri ilə zəngindir. O yalnız bir filosof deyil, həm də ruhani və elmi dünyalar arasında körpü qurmağa çalışan bir yenilikçi idi. Onun ideyaları müasir təhsil, kənd təsərrüfatı və digər sahələrdə tətbiq edilməyə davam edir və gələcək nəsillərə ilham mənbəyi olmağa davam edəcək.