Antinatalist Təbiət Fəlsəfəsi

Hər halda insanların ana bətnində iradəsiz olmağı təbiətin böyük uğurlarından biri idi. Necə ki kiçik bir iradə və koqnitiv proses bu müflis dünyada yaşamağı rədd etməyimizə gətirib çıxardardı. Bu perspektivdən baxanda insan balalarının ceyran və bənzəri bir neçə otyeyən heyvanlar kimi doğuşdan etibarən ovçularından qaçmağa hazır olmamağının fəlsəfə ilə yaxından əlaqəli daha bir səbəbi ortaya çıxar. Bu mərhələdə təbiətdən ekzistensialist toxunuş görməyim zamanla məni toxluğun təbiətin humanitar (daha universal mənada bütün heyvanlar) bir tərəfini göstərdiyini deməyə gətirib çıxardacaq. Belə "mükəmməl" canlıların zamanla düşünüb yaşamaqdan, təbiətdən qaçmaq üçün öz təbiətinə qarşı çıxmaq ehtimalı bir az diqqətdən kənarda qalıb. Elə ki həyatın əzab və əziyyəti kimini ölümə, kimini antinatalizm kimi yaşayan beyinlərin sonunu hədəfləyən radikal qaçış yollarına yönləndirdi. Bu mövzuda təbiətin yaratdığı mükəmməl canlılarda olan bu “son” sevdasına icazə verilməyinin səbəbi nəyə əsaslanır, görəsən? Sualın elmi və bəsit olan bir cavabı var. Belə yerdə dərin ola biləcək, amma kiminsə çıxıb: “Əziyyət çəkmək kimi bir keyfiyyətimiz var, çünki...” deməyi son dərəcə duzsuz olduğu üçün mövzunun niyəsi ilə yox, nəticəsi ilə maraqlanmaq daha məqsədə uyğundur ki, elm buna da burnunu soxmasın. Belə yerdə təbiətin bilərək və istəyərək bizləri “son” dediyimiz şeyin necə də məntiqli olduğunu anlamağa yönləndirməyini düşünmək daha doğru gəlir mənə. Bir qumar aforizmi ilə davam edəcəyəm. Qumar oynamaq ya qazanmaq, ya da uduzmaq deməkdir. İlk addım isə oynamaq, ya da oynamamaqdır. Seçimin bizə aid olmağı burada məsuliyyət sahibi – ən əsas şəxsin biz olduğumuz mənasına gəlir. Həmçinin bu seçimi edərkən nəticədən də xəbərdarıq. Qazana da bilərik, hər şeyi itirə də. Bununla da, dünyaya gəldiyimiz həmin o anlar arasında bir analogiya qurmaq mümkündür. Belə ki, doğula bilərik (oynamaq) və ya doğulmaya bilərik (oynamamaq). Davamında isə yaşamağa dəyər bir həyatımız ola da bilər (qazanarıq), olmaya da bilər (uduzarıq). İndi uduzub hər şeyi itirə biləcəyimiz bir qumarı oynamaqdansa, oynamamaq daha faydalı olar. Bu o mənaya gəlir ki, qumarın bizə vəd etdiyi qazanma ehtimalını seçmək yerinə, uduzmaq ehtimalımız ən az olan şeylərlə maddi qazanc əldə etmək daha məqsədə uyğundur. Doğulmaq da eynilə belədir. Doğulub yaxşı və ya pis, əzab-əziyyət dolu bir həyatı yaşamaq qumarını oynamaqdansa, bundan qaçmaq daha uyğundur. Bu oyuna girmək məsuliyyətin bizdə olduğu mənasına gəlmir. Qumarla tək fərq də məhz buradadır. Var olmağı biz seçmirik. Bizim yerimizə seçilir. Həmçinin necə var olacağımızı da biz seçmirik. Təbiət tərəfindən təsadüfi olaraq seçilir. Yeni var olmuş hansısa fərdi bu qumara soxmaq da var edənlərin əlindədir. Necə ki var etməmək qərarı alsalar istəmədən, kimisə qumarı oynamağa məcbur etməzlər. Burdan başa düşülür ki, təbiət öz-özünü bəşəriyyət üçün elə formaya salıb ki, doğulmamaq doğulmaqdan daha ağlabatandır və bu rasionallıq insanları sonu arzulamağa daha tendensiyalı hala gətirir. Ayxanın var olub yaşayacağı əzab və əziyyətlə birgə yaşadacağı əzab-əziyyət də onun yoxluğunda var olmayacaq. Ehtimaldır ki, xoş yaşasın və xoş yaşatsın, ancaq bir ömür əzabı yaşamaq bahasına bu qumarı oynamağa dəyməz. Xoşbəxtlik və bədbəxtlik arasındakı bu nisbət bununla bitmir. Belə ki, yaşadığımız xoşbəxtliklə bədbəxtlik əsla eyni gücdə olmur. Təbiət bizi elə formalaşdırıb ki, sanki kiçik bir bədxassəli təsirdən qaçmaq xoşbəxtlikdən əldə etdiyimiz və ona verdiyimiz reaksiyanın bizə verdiyi yaşama qabiliyyətimizi artıran şeylərdən daha çoxdur. Buna əsasən də, təbiət bizi bədbəxtliyə həm emosional, həm də fiziki olaraq daha həssas hala gətirib. Bu, qumarda bizim üçün mənfi bir sübutdur. Necə ki təbiət də bizi oynamaqdan daha çox oynamamağa meyilləndirir.

Formalaşdırıldığımız bu bədən bizi onsuz sona doğru götürür. Bu, təbiətdə çox canlı üçün səciyyəvidir. Fərqləndirici xüsusiyyətimiz bu qaçılmaz sonun fərqində olub o sonla bizi üzləşdirəcək şeyi qəbul etməməkdir. Bu baxımdan qəfəsdəki göyərçinlə bənzərliyimiz çoxdur. Onun qəfəsdən qaçmağının mümkünsüzlüyü ilə bizim bu qumarı oynamağa qərar verib yenə də həmin sondan qaçmağımızın mümkünsüzlüyü ilə eynidir. Bir yolunu tapıb qəfəsdən qaçsa belə, onun qəfəssiz və yiyəsiz həyatda qala bilməyəcəyi kimi, biz də bir yolunu tapıb “sondan” qaçsaq belə, bədbəxtlik hər zaman üstün gələcək və bizi qəfəsə yenidən girməyə zorlayacaq. Mənə elə gəlir ki, təbiətin ən böyük ideologiyası “mükəmməl” əsəri olan insanları antinatalist düşünməyə zorla olmasa da, sətiraltı sübutlarla yönləndirməyidir.