“Elm və Hikmət” Anlayışı

Müasir dövrdə cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi elmi tərəqqi ilə sıx bağlıdır. Elm anlayışı “bilmək, məlumatlı olma” mənalarını verən “aləmə” kökündəndir. Alim sözü də "elm” sözündən əmələ gəlmişdir.

İctimai fikir tarixində öz xidmətləri ilə seçilən, elm və mədəniyyət aləmində tanınan görkəmli şəxsiyyətlər elm haqqında qiymətli fikirlər söyləmişlər.

Qədim yunan filosofu Diogen elmi dünyada ən böyük xeyir, nadanlığı isə ən böyük şər hesab edirdi. Böyük türk mütəfəkkiri və şairi Cəlaləddin Rumiyə görə, “elm sahilsiz bir dərya, alim də sahilsiz dəryaya dalmış dalğıcdır”.

“Müəllim” sözü də “elm” kökündəndir. Pedaqoji anlamda “müəllim” sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişləri, mənəvi, əxlaqi keyfiyyətləri yeni nəslə məqsədəyönlü, planlı və mütəşəkkil aşılayan, istiqamətləndirən və fəaliyyəti ilə cəmiyyətin inkişafına təkan verən pedaqoji təhsilli mütəxəssisdir.

Elmlə yanaşı, tərbiyə işi qeyd edilməlidir. İnsanlara xeyirli, faydalı işlər aşılamaq tərbiyənin ana xəttidir. Tərbiyə hikmətə aid mühüm məsələlərdən biri olduğundan hikmət vərdişinin formalaşdırılması tarixən ən aktual məsələ sayılmış və indiki şəraitdə bu aktuallıq daha da artmışdır.

Hikmət mərifət sahibləri arasında hər şeyi olduğu kimi dərk etmək, hər işi lazımi səviyyədə yerinə yetirməkdir. Hikmət nəticəsində insanın mənəviyyatı mümkün qədər təkmilləşməli, arzu edilən səviyyəyə yüksəlməlidir. Deməli, hikmət bir-birini tamamlayan iki hissənin: elm və əməlin, yəni fəaliyyətin vəhdətidir.

Professor Z. Qaralovun fikrincə, elm təbiətdə və cəmiyyətdə gedən dəyişikliklərin mahiyyətini, qanunauyğunluqlarını düzgün dərk etmək, varlıqlarda daim fəaliyyət göstərən xüsusiyyətləri, onların səbəb və nəticələrini aşkara çıxarıb sistemə salmaqdır. Bu sistemə yiyələnməyə vərdiş etmək hər kəsin insanlıq borcudur. Əks təqdirdə insan nadanlığa doğru gedər. Bu vərdişə sahib olanlar bilikli, ağıllı, bəşəriyyətə və özünə xeyir gətirən insanlar kimi tanınır. Bu insanların nailiyyətləri də, bəlkə, uzaq gələcəkdə kosmosun A fəthinə gətirib çıxara biləcək.

Elm onunla, həqiqətən, fəaliyyət göstərənlərə məhrumluq hissi bəxş edir. Lakin onun idrakı, qiyməti bununla bitmir. Elm azad insan zəkasının ən böyük nailiyyəti, idealı və onun narahat ağlının məhsuludur. Elm bəşər sivilizasiyasının məhək daşıdır. Elmin məqsədi həqiqəti axtarmaqdır. Miletli Falesdən üzü bəri həqiqəti tapmaq uğrunda mübarizə bu günə qədər davam edir və davam etməkdədir. Elmin məqsədi dünyanı və bizim özümüzü dərk etməkdir. Elmin böyük kəşflərə doğru gedən yolu Bekonun dediyi kimi: “Heç də düzxətli deyil, əksinə, daşlı-kəsəkli, sıldırımlı və tufanlıdır”.