Əsas məzmuna keçin

Stoisizm

Stoisizm fəlsəfəsi

Stoisizm e.ə. III əsrin başlarında Atinada kiprli Zenon tərəfindən qurulan Helenistik fəlsəfə məktəbidir. Bu fəlsəfənin əsas qayəsi şəxsin fəzilətli həyat tərzi sürməsi – təbiətə uyğun şəkildə yaşamasıdır.

Stoisizmə görə, insan fəzilətli, etik həyat yaşayaraq yüksəlir və “eudaimonia”ya (xoşbəxtliyə) daha da yaxınlaşır. Onlar xoşbəxtliyə çatmaq üçün sadəcə fəzilətin kifayət olacağına inanırlar. Həmçinin stoiklər fəziləti tanrının buyurduğu bir yol olaraq görürlər və tanrıya ibadətin ən yaxşı üsulu olan bu yolu istifadə edirlər.

Stoisizm Tarixi​

Stoizm tarixi baxımdan 3 dövrə ayrılır:

Köhnə Stoisizm (Quruluş)​

Bu dövr e.ə. III əsrdə yaşamış, bu fəlsəfənin qurucusu olan Zenon ilə onun tələbələri Kleantes (Kleanthes) və Xrisippin (Khyrsippos) doktrinaları əsasında təməllənmişdir.

Orta Dövr Stoisizmi​

E.ə. II əsrdən sonrakı zamanlarda babilonlu Diogen (sinoplu Diogen ilə qarışdırılmamalıdır), tarsuslu Antipater, Panetius (Panaitios) və Posidoniusla (Posidonios) birlikdə yavaş-yavaş Romaya yerləşmişdir.

İmperiya Stoisizmi​

Bu dövr b.e. I və II əsrlərinə aid edilir və stoisizmin zirvəsi sayılır. Seneka (Seneca), Musonius Rufus, Epiktet və Markus Aurelius (Marcus Aurelius) bu dövrün ən önəmli filosoflarından olmuşdur.

Stoisizmə Yaxından Baxış​

Stoisizm fəlsəfəsi, ümumiyyətlə, həm əxlaq, həm də bədən, ruh, yaşam və ölüm baxımından Sokratik bir məktəbdir. Qurucu Zenon kinik Kratesin tələbəsi olmuşdur. Kratesin isə cəmiyyətlə təzad yaradan kinik yaşam anlayışı ondan öncəki kiniklər Antisfen (Antisthenes) və Diogenin üzərindən Sokratın əxlaq anlayışına bağlanır. Stoisizmin hər dönəmində qarşımıza çıxan “fəzilətli yaşam” kinizmdə də vardır. Antisfenin dövrümüzə qədər çatmamış əsəri olan “Herakl” da fəzilət fəlsəfənin məqsədi olaraq görülmüşdür. Həmçinin Diogen Laert (digər sadalanan Diogenlərlə yenə də qarışdırılmamalı) bu mövzuya diqqət çəkərək kinizm və stoisizm arasında yaxınlıq olduğunu dilə gətirir.

Bəs Fəzilət Nədir?​

Fəzilət insanın şəxsiyyətini başdan-sona formalaşdıran, hər yöndən yaxşı yaşamağa aparan bir növ bacarıq və ya bilgidir. Fəzilət 4 əsas baxımdan analiz edilir:

  • Müdriklik – necə doğru davranacağımız və hiss edə biləcəyimizlə bağlıdır.
  • Cəsarət – qorxuducu görünən şeylərlə (ölüm və onun kimi “fəlakətlər”) necə üzləşməli olduğumuzla bağlıdır.
  • Ölçülülük – arzu, iştaha və ehtiras kimi hissləri hərəkətə gətirən amillər zamanı necə davranacağımızla bağlıdır.
  • Ədalət – şəxsi, ailəvi və ya cəmiyyət səviyyəsində digər insanlarla münasibətlərimizdə necə doğru bir şəkildə, yəni adil, şəfqətli, səxavətli qərarlar verməklə bağlıdır.

Fəzilətin bu yönləri həm insanın özü, həm də ətrafındakılar ilə olan münasibətinə təsir edir. Stoisizm fəzilətli yaşamın insan duyğularında köklü bir dəyişiklik yarada biləcəyini, beləliklə, əsəb, qorxu, arzu və ehtiras kimi yanlış yönləndirilmiş duyğuları hiss etməyi dayandırıb sadəcə “yaxşı” duyğuları hiss etməyə başladığını müdafiə edir:

“Mənəvi rahatlıq yaxşı yaşama doğru yol açar”.

Epiktet

Hüseyn Tağızadə