Lusi Anney Seneka
Lusi Anney Seneka həyatı və fəlsəfəsi
Lusi Anney Seneka (e.ə. 4 – 65)
Roma filosofu və stoisizm fəlsəfəsinin ən məşhur nümayəndəsidir. İmperator Kaliqulanın zamanında senator seçilir. Ancaq senatdakı parlaq nitqi imperatorun paxıllığına səbəb olur və filosof Korsikaya sürgün edilməklə canını qurtarır. 7 il sürgündə qalır, 48-ci ildə Kaliqula öldürüləndən sonra onu sürgündən geri qaytarıb gələcək imperator Nerona müəllim təyin edirlər. Onun təsiri ilə gənc Neron əvvəlcə ölkədə mərhəmət və qanun-qayda bərqərar edir. İmperatorun hədiyyələri ilə xeyli nüfuz və sərvət sahibi olur. Çoxlu fəlsəfəsi məktublar və faciələr yazır. O, Neronun şəxsində adil, mərhəmətli və müdrik hakim tərbiyə etmək istəyir. Ancaq son nəticədə təşəbbüslərinin boşa çıxdığınə görüb sakitcə siyasi fəaliyyətindən uzaqlaşır, lakin artıq gecdir. Nerona edilən sui-qəsddə qətiyyən iştirak etməsə də, imperatorun göndərdiyi zəhəri alandan sonra arvadı ilə birlikdə intihar edirlər. Əsərlərindən “Lutsiliyə məktublar” çox şöhrət qazanmışdır. Fəlsəfəni “qəlbin məlhəmi” hesab eden Senekanın bütün dünyagörmüş bu məktublarda ifadə olunmuşdur. Senekaya görə, monarxiya ən münasib siyasi quruluşdur. Dünyada hər şey ölümə məhkumdur, buna görə də şöhrət, sərvət və ləzzətdən əl çəkib taleyin sınaqlarına mərdliklə dözmək lazımdır. Senaka xeyirxahlığı insan ləyaqətinin ən vacibi hesab edib, kütləyə şüursuz qoyun sürüsü kimi baxır. Eyni zamanda adamların tərbiyə olunmasını mümkün hesab edir.
“Xoşbəxt Həyat” Əsərindən
Ehtiraslar üzün ifadəsini dəyişir, alnı qırışlanmağa, üzü gülümsəməyə, qızarmağa məcbur edir. Doğrudanmı sən elə zənn edirsən ki, bədəndə bu cür aşkar dəyişiklik materiya ilə bağlı deyil? Əgər ehtiraslar maddidirsə, onda xəsislik, qəddarlıq kimi mənəvi xəstəliklər də maddidir. Kim zənn edirsə köləlik insanın bütün cəhətlərinə şamildir, o səhv edir. İnsanın yalnız cismani varlığı tabedir, öz ağasının quludur. Ruh isə öz-özünün ağasıdır. Yalnız bədənin taleyi ağasının əlindədir, istəsə, onu alır, istəsə, satır, insanın daxilinin isə alver vasitəsinə çevirə bilməz. Bəşəriyyətin inkişafı hələ elə bir parlaq səviyyəyə çatmayıb ki, həqiqət hamıya aydın olsun. Kütlənin bəyənməsi tam mənası ilə əsassızdır. Mən həmin qara kütlə cərgəsinə təkcə adi adamları deyil,tac sahiblərini də daxil edirəm. Mən adamların geyimlərinə qətiyyən baxmıram. Adamlara qiymət verəndə gözlə gördüklərimə əsla əhəmiyyət vermirəm. Həmişə aşağıdakı kəlamı meyar götür: “Şeylərin təbiətinə uyğun yaşa”. Əgər bir həyat təbiətlə həmahəngdirsə, deməli, o, xoşbəxtdir. Bu, o zaman mümkündür ki, insan sağlam düşüncə sahibi olsun, ruhən mərd, çalışqan, alicənab, dözümlü və hər cür şəraitə hazır olsun. Özünü taleyin gərdişinə laqeyd tərbiyə etmək lazımdır. Doğrudur, daşlar və heyvanlar qorxu və kədərin nə olduğunu bilmir. Ancaq buna görə də heç kim onları xoşbəxt hesab etmir. Çünki onların xoşbəxtlik haqqında təsəvvürləri yoxdur. Qeyd edək ki, kütbeyin və düşüncəsiz bazar dəllalları da həmin səviyyədədirlər.
Əli Hüseyni