Epiktet

Epiktet həyatı və fəlsəfəsi

Epiktet (e.ə. 50 – 138)
Roma filosofudur. Frigiyada doğulmuş, imperator Neronun mühafizəçilərindən birinin qulu kimi Romaya gəlmişdir. Öz səbri, dözümü, işini səliqə ilə görməsi və daim xoş əhvali-ruhiyyədə olması sayəsində sahibi Epafrodit tərəfindən azad edilmişdir. Burada bir müddət dövrünün məşhur filosoflarının şagirdi olmuş, ancaq imperator Domisian hakimiyyətə gələndən sonra başqa filosoflarla birlikdə Romadan qovulmuşdur. Epirdə (indiki Nekopol) məskən salıb yaşamışdır. Burada məktəb açmışdır. Fikirləri şagirdi Arrian tərəfindən yazıya alınmışdır. Fraqmentləri bu günə kimi qalıb və əslən etik məsələlərə həsr olunmuşdur. Epiktetə görə, insan xoşbəxt olmaq üçün yaşayır. Xoşbəxtlik isə təbiətin çağırışına hal vermək, ona itaət etməkdir. İnsan kainatın bir parçası olduğundan taleyin göndərdiyi hər şeyə nail olmalı, qismətin ardınca getməlidir. İnsan azad doğulmalı, azad yaşamalıdır. Azadlıq isə uğursuzluqlara sakitcəsinə sinə gərib mənən təmiz olmaqdır. Sokrat və Diogen Epiktet üçün nümunədir. Epiktetə görə, azadlıq kənarda deyil, insanın daxilindədir.

Fikirlərindən nümunələr:

– Məni söyən adamın mənə xeyri olur?
– O xeyri ki istəsəm, onun söyüşünü həzm edib dözümə və sakitliyə öyrəşərəm.

– Sən bu fikri mənə açmasan, səni qandallayıb sürgünə göndərərəm
– Nə danışırsan, sən məni qandallaya bilməzsən. Ayaqlarımı, əllərimi qandallamaq olar. Ruhumu, iradəmi, ağlımı isə yox. Çünki məndən başqa heç kim onlara hökm edə bilməz.

“Nə etməli? Əgər ayrılıq və ya ölüm sənə belə qorxunc gəlirsə, onda gərək taxıl yetişəndə oturub ağlayasan ki, sünbüllər məhv oldu, payızda isə ağlayasan ki, yarpaqlar quruyub yerə tökülüb. İnsanların ayrılığı kiçik bir dəyişillikdən, ölümü isə bir az böyük dəyişillikdən başqa heç nə deyil. Dünyada məhv yoxdur, yalnız bir həyatın başqa birisi ilə əvəz edilməsi var”.

“Qətiyyətsiz adam ömrü boyu öz bədbəxtliklərindən şikayət edəcək”.

“Elə bir sağlam bədən yoxdur ki, haçansa xəstələnməsin. Elə bir var-dövlət yoxdur ki, haçansa dağılmasın, elə hakimiyyət yoxdur ki, altını qazmasınlar. Bütün bunlar ötəri və məhv olasıdır. Xoşbəxtliyini bunların üstündə quran adam daim narahat olacaq, qorxu, məyusluq və iztirab içində yaşayacaq. İnsanlar onlardan asılı olmayan işlərin qayğısı ilə narahat olur, həyəcan keçirir və əzab çəkirlər. Belə vaxtlarda özlərindən soruşmuşlar. Bəs mən nə etməliyəm? Bəs o necə olacaq? Görəsən, bu işdən nə çıxacaq? Birdən elə olmaz, belə olar?”

Əli Hüseyni